Van vlechtwerk tot baksteen: Geschiedenis van de wanden van het boerenhuis in Nederland.

Inleiding:

Bij een, na zijn dood, in 1922 verschenen bundel artikelen van Vidal de la Blanche bevindt zich een overzicht van de geografische verspreiding van de belangrijkste bouwmaterialen. Enkele jaren later nam F. Steinbach deze kaart enigszins vereenvoudigd over in zijn Studien zur westdeutschen Stammes- und Volksgeschichte. Wanneer ik mij, wat die vereenvoudigingen betreft, beperk tot ons land valt het op dat hij in het gebied van de vakwerkconstructie de opdruk ´Baksteenbouw´ over Nederland, het noorden van Duitsland, en Denemarken heeft weggelaten. Dat is niet alleen strijdig met zijn opmerking in de tekst dat de kaart een beeld geeft van de tegenwoordige verspreiding, het is ook tekenend voor een richting in de geografische volkskunde waarvan hij een van de eerste vertegenwoordigers was. Omdat zijn Ideeën ten grondslag liggen aan het plan voor een Europese Volkskundeatlas, waarvoor dit artikel oorspronkelijk geschreven is, ga ik er nader op in.

Vidal de la Blanche was geograaf. Hem interesseerde  in de eerste plaats de invloed van de natuurlijke omgeving op de menselijke cultuur en in de verspreiding van het gebruik van leem, hout en natuursteen als bouwmaterialen  zocht hij daarvan de afspiegeling. Dat maakte hem niet blind voor latere ontwikkelingen, zoals hert gebruik van baksteen, en ook niet voor de mogelijkheid van cultuuroverdracht, maar hij kon zich moeilijk voorstellen dat de oorspronkelijke natuurlijke tegenstellingen ooit helemaal zouden verdwijnen.

Inhoud:

Inleiding.

I.  De toepassing van vlechtwerk, hout of plaggen tot de opkomst van de baksteen

1 Steentijd, bronstijd en vroege ijzertijd

2 IJzertijd

3 De invloed van de Romeinen

4 De Middeleeuwen

II.  Van de opkomst van de baksteen tot het begin van de twintigste eeuw

5 De opkomst van de baksteen in het Westen en Noorden in de dertiende en veertiende eeuw.

6 Het verdwijnen van het vlechtwerk in de kustgebieden en langs de grote rivieren

7 Het verdwijnen van het vlechtwerk van de zand-, veen- en lossgronden op de eilanden en in het binnenland

8 Redenen voor de overgang van vlechtwerk op baksteen

9 De constructie van vlecht- en vakwerk

10 Het gebruik van hout in plaats van vlechtwerk of baksteen

11 De constructie van de houten wand

12 Wanden van plaggen

13 Natuursteen

14 Baksteen

15 Slotsom

Summary

Zusammenfassung

Bijlagen

Lijst van aangehaalde literatuur

Verantwoording van de afbeeldingen