Hoenen en kapoenen – Gids van cijnsregisters betreffende Noord-Brabant, 14de-20ste eeuw

Voorwoord:

In 1994 maakte mevr. Y. Welings als hoofd van de studiezaal van het Rijksarchief in Noord-Brabant een eerste overzicht van de cijnsregisters in het Rijksarchief. Dit initiatief ontstond door de grote vraag vanuit het publiek naar deze bronnen.

De series cijnsregisters zijn vaak slechts fragmentarisch aanwezig. Ze zijn verspreid over verschillende archieven. Het kost meestal veel werk om ze op te sporen, zeker voor de niet-professionele historicus, zoals de heemkundige en genealoog. Ook de vraag welke plaatsen in de registers voorkomen, laat zich niet altijd gemakkelijk beantwoorden met behulp van de aanwezige inventarissen. Daar komt nog bij dat de meeste onderzoekers niet meteen een goed gebruik weten te maken van deze bron, omdat deze een heel specifieke opbouw kent. Daarom leek het ons nuttig de gegevens die we in de loop der jaren verzameld hebben, te bundelen en zo overzichtelijk mogelijk te presenteren.

Deze gids geeft de informatie op dit gebied weer waarover we op dit moment beschikken. We vinden het van belang deze gegevens te publiceren, hoewel we weten dat deze absoluut niet volledig zijn. Niet alle archieven konden systematisch onderzocht of bevraagd worden. Regelmatig verschijnen, vaak in beperkte oplaag, nieuwe transcripties van cijnsregisters. Bovendien wordt ook Internet als publicatiemiddel voor cijnsregisters niet onbenut gelaten. We hopen dat het verschijnen van deze gids nieuwe informatie naar boven brengt, zodat we dit overzicht kunnen verbeteren.

De gegevens over de cijnsregisters zijn opgespoord door Y. Welings, deels met medewerking van de streek- en gemeentearchieven in Noord-Brabant. Tijdens de samenstelling van deze gids werd aanvullend onderzoek verricht door mevr. L. van der
Heijden. J. Sanders schreef de inleiding. Mevr. M. van Well  las deze als niet gespecialiseerde gebruiker van cijnsregisters door en voorzag deze van nuttig commentaar. Op deze wijze hopen we te bereiken dat de beginnende onderzoeker van cijnsregister met deze gids gemakkelijk uit de weg kan. Het Rijksarchief dankt Prof. dr. A. J. Bijsterveld en mevr. drs. B. van der Dennen voor hun kritische kanttekeningen bij de concepttekst en hun meedenken  bij het wordingsproces. Verder een woord van dank aan mw. C. van der Kooij voor het typewerk.

Zo hopen we, zowel voor de amateur als de professionele historicus`, een weliswaar voorlopig, maar toch nuttig zoekinstrument tot stand te hebben gebracht. Voor aanvullingen en verbeteringen houden wij ons nadrukkelijk aanbevolen.

INHOUDSOPGAVE:

Afkortingen – Literatuur – Transcripties.

Voorwoord,

Hoofdstuk 1 INHOUD EN GEBRUIK VAN DEZE GIDS

Hoofdstuk 2 WAT ZIJN CIJNZEN?  – h et begrip cijns – algemene kenmerken van cijnzen – ontstaan van verschillende soorten cijnzen – kenmerken van domaniale en niet-domaniale cijnzen – tenietgaan van cijnzen.

Hoofdstuk 3 DE EIGENAARS VAN DE DOMANIALE CIJNZEN  – de periode tot 1795 – veranderingen in de Bataafse Tijd (1795-1810) – veranderingen vanaf 1811

Hoofdstuk 4 DE DOMANIALE CIJNSREGISTERS BINNEN ADMINISTRATIE EN ARCHIEF – de plaats van de cijnsregisters binnen de administratie – bewaring en overlevering tot 1795 – bewaring en overlevering in de Bataafse Tijd (1795-1810) – bewaring en overlevering vanaf 1811

Hoofdstuk 5 ONDERZOEK IN DE CIJNSREGISTERS – structuur en vorm  van de cijnsregisters – gevolgen voor de onderzoeker – namen van cijnsplichtigen – omschrijving van goederen of rechten – af te dragen cijns – aantekeningen in de linkermarge – onderzoeksmogelijkheden – voorbeelden van cijnsposten

Bijlage 1 – Latijnse achternamen

Bijlage 2 – Latijnse termen

OVERZICHT VAN DE CIJNSREGISTERS PER PLAATS

Index van zaken

Index van personen en plaatsen